Translators
The Bullet Marks
Picture of Bullet Marks at Jallianwala Bagh by Gurdeep Dhaliwal, March 2019
ਸ. ਸ. ਮੀਸ਼ਾ
ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਦਾਗ਼
ਆਓ ਦੋ ਪਲ
ਹੁਣ ਦੇ ਸਭ ਧੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ
ਗਹਿਮਾਂ-ਗਹਿਮੀਂ ਭਰੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਥਾਣੀਂ
ਤਵਾਰੀਖ਼ ਦੇ ਤੰਗ ਰਾਹਾਂ ਚੋਂ ਲੰਘ ਕੇ
ਹਰਿਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ
ਇੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮੈਦਾਨ ਚ ਫੇਰਾ ਪਾਈਏ
ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸੀਸ ਨਿਵਾਈਏ।
ਇਸ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਚੌਹੀਂ ਪਾਸੀਂ
ਕੁਝ ਨਿੱਕੀਆਂ ਤੇ ਕੁਝ ਵੱਡੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਦੇ
ਬਹੁ ਮੰਜ਼ਲੇ ਘਰ ਰਸਦੇ-ਵਸਦੇ
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ‘ਤੇ ਲੱਗੇ
ਇਹ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਪੁਰਾਣੇ
ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਿਥਿਆ ਦਸਦੇ।
ਇਹ ਪੱਥਰ ਦੀ ਲਾਟ ਨਿਸ਼ਾਨੀ
ਓਸ ਅਜ਼ਮ ਦੀ
ਜਿਸਨੂੰ ਅਤਿਆਚਾਰ
ਕਹਿਰ ਦੇ ਠੱਕੇ ਝੱਖੜ
ਕਦੀ ਬੁਝਾ ਨਹੀਂ ਸਕੇ।
ਅਸੀਂ ਹਾਂ ਜਿਸ ਬੂਟੇ ਦੀ
ਚਿਤਕਬਰੀ ਜਿਹੀ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠੇ
ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ
ਜਿਸ ਦਾ ਮਿੱਠਾ ਫਲ ਖਾਣਾ ਹੈ।
ਇਸ ਮੈਦਾਨ ਚ ਉਸ ਬੂਟੇ ਨੂੰ
ਸਾਡੇ ਵੱਡਿਆਂ
ਹਿੰਦੂਆਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੋਮਨਾਂ
ਸਾਂਝੀ ਰੱਤ ਪਾ ਕੇ ਸਿੰਜਿਆ ਸੀ।
ਆਪ ਵਿਸਾਖੀ ਸਾਖੀ ਹੋਈ
ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਲੌਢੇ ਵੇਲੇ
ਜਦ ਹੰਕਾਰੇ ਹਾਕਮ ਨੇ ਸੀ
ਜਬਰ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਵਾਢੀ ਪਾਈ।
ਪਲਾਂ ਛਿਣਾਂ ਵਿਚ
ਬੇਦੋਸ਼ੇ ਮਾਸੂਮ ਨਿਹੱਥੇ
ਜਿਸਮਾਂ ਦੇ ਸੀ ਸੱਥਰ ਲੱਥੇ।
ਪਰ ਜਿਸਮਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਲ਼ਦੀ
ਲਾਟ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਮੱਧਮ ਹੁੰਦੀ।
ਤੇ ਸਿੱਕੇ ਦੀ ਵਾਛੜ ਵਿਚ ਵੀ
ਸੱਚ ਕਦੀ ਨਾ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੁੰਦਾ।
ਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਕਦੀ ਨਾ ਮਰਦੇ।
ਇਹ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਦਾਗ਼ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ
ਉੱਕਰਿਆ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਸਾਡਾ।
ਇਸ ਮੈਦਾਨ ਚ ਲਹੂ ਦੇ ਸਿੰਜੇ
ਫੁੱਲਾਂ ਨੇ ਨਿੱਤ ਮੁਸਕਾਣਾ ਹੈ।
ਓਸ ਬਿਰਛ ਨੇ ਹੈ ਹਾਲੀਂ ਘਣਛਾਵਾਂ ਹੋਣਾ
ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ
ਜਿਸਦਾ ਮਿੱਠਾ ਫਲ ਖਾਣਾ ਹੈ॥
•
ਅਗਸਤ 1964
SS Misha
The Bullet Marks
Let’s spare a moment
Leaving behind the jobs at hand
Let’s walk through the bustling bazaars
Crossing the history’s narrow lanes
In the vicinity of Golden Temple
Let’s visit an open ground
and bow our heads to this land.
On all four sides
Stand the beaming houses
multi-storeyed
some built with ancient small bricks
some with modern big bricks
On the walls of these houses
Old wounds left by the bullets
Tell us the tale of our struggles.
This flame sculpted from stone
is a mark of the conviction.
The storms of
oppression and wrath
could not extinguish it.
We are sitting
In the mottled shade
of this plant
Our children will
eat its sweet fruit.
On this ground
Our ancestors
Hindus, Sikhs and Muslims
nurtured this plant
with their blood.
The festival of Visakhi became Sakhi, a testimony
On that Sunday afternoon
The mindless ruler
reaped the tyranny and brutality
In no time
harmless, unarmed, innocent
people were put to ground.
But the flame that was lit
in those bodies, never dims down
and in the rain of bullets
the truth is never wounded
the ideals never die.
These are not bullet marks
It is our history
written on the walls of Jallianwala Bagh.
In this ground
flowers nurtured with blood
will bloom every day.
That tree will give a dense shade
Our children
will eat its sweet fruit.
•
[August 1964]
Translated from the original in Punjabi by Jasdeep Singh with Amarjit Chandan
Sahitya Akademi winner Sohan Singh Misha (1934-1986) authored four collections of poetry.
Published in Jallianwala Bagh: Literary Responses in Prose & Poetry edited by Rakhshanda Jalil published by Niyogi Books
ਰਾਤ ਕੁਝ ਭੌਂਕਦੇ ਕੁੱਤੇ ਸੀ
ਤੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਸੀ
ਕੋਈ ਤਲਵਾਰ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਸੀ
ਤੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਸੀ
ਬਾਹਰ ਸੁੰਨਸਾਨ ‘ਚ ਲਗਦਾ ਸੀ
ਕੋਈ ਤੁਰਦਾ ਹੈ
ਬਾਕੀ ਸਭ ਨੀਂਦ ਵਿਗੁੱਤੇ ਸੀ
ਤੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਸੀ
ਅੱਜ ਕਿਤੇ ਸਫ਼ਰ ਨ ਕੀਤਾ
ਨ ਕਿਤੇ ਆਇ ਗਏ
ਕੰਡੇ ਲੂੰ ਲੂੰ ‘ਚ ਪਰੁੱਤੇ ਸੀ
ਤੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਸੀ
ਅਪਣੇ ਲਾਗੇ ਸਾਂ ਪਿਆ
ਆਪ ਹੀ ਮੈਂ ਕਫ਼ਨ ਸਮੇਤ
ਸੋਗ ਦਾ ਭਾਰ ਮਿਰੇ ਉੱਤੇ ਸੀ
ਤੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਸੀ
ਮਰ ਚੁੱਕੀ ਮਾਂ ਸੀ
ਉਦ੍ਹੇ ਵੈਣ ‘ਚ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਸੀ
ਸੁਣਦੇ ਸਭ ਲੋਕ ਨਿਪੁੱਤੇ ਸੀ
ਤੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਸੀ
ਜੀ ‘ਚ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਕਿਸੇ ਬੂਹੇ ‘ਤੇ
ਦਸਤਕ ਬਣ ਜਾਂ
ਬਸ ਇਹੋ ਸ਼ੌਕ ਕਰੁੱਤੇ ਸੀ
ਤੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਸੀ
– ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ
Stray dogs kept wailing through the night
And there was silence
A dagger kept hanging above my head
And there was silence
Outside, ‘twas deafening stillness
It felt someone was walking
The rest seemed wrecked in sleep
And there was silence
Today there were no journeys
We didn’t go anywhere, we didn’t return
Pore after pore there was a thorny stitch
And there was silence
I lay next to my own body
Me along with my shroud
Carrying the burden of mourning
And there was silence
Mother had died
In her wails was heard my name
Childless, all those people were listening
And outside there was silence
My heart would pound with longing
I wanted to be a knock on the door
Such indeed was the unseasonal wish
And outside there was silence
– Translated by Madan Gopal Singh
Credits:
ਕਵਿਤਾ: ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ (1920-2002)
Poetry: Harbhajan Singh (1920-2002)
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰ: ਮਦਨ ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ
English translation and the picture: Madan Gopal Singh
Further reading: Unni sau churasi ਉੱਨੀ ਸੌ ਚੁਰਾਸੀ, Harbhajan Singh, Poems on 1984, Edited and Introduced by Amarjit Chandan, Ludhiana: Chetna Prakashan. 2017
Courtesy Kitab Trinjan
ਇਹ ਗੀਤ ਨਹੀਂ ਮਰਦੇ: ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ / These Songs Do Not Die: Lal Singh Dil
ਨਾਚ
ਜਦੋਂ ਮਜੂਰਨ ਤਵੇ ਤੇ
ਦਿਲ ਨੂੰ ਪਕਾਉਂਦੀ ਹੈ
ਚੰਨ ਟਾਹਲੀ ਥੀਂ ਹੱਸਦਾ ਹੈ
ਬਾਲ ਛੋਟੇ ਨੂੰ ਪਿਓ
ਬਹਿ ਕੇ ਵਰਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਕੌਲੀ ਵਜਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਤੇ ਬਾਲ ਜਦ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ
ਤੜਾਗੀ ਦੇ ਘੁੰਗਰੂ ਵਜਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਤੇ ਨੱਚਦਾ ਹੈ
ਇਹ ਗੀਤ ਨਹੀਂ ਮਰਦੇ
ਨਾ ਦਿਲਾਂ ਚੋਂ ਨਾਚ ਮਰਦੇ ਨੇ…. |
Dance
When the laborer woman
Roasts her heart on the tawa
The moon laughs from behind the tree
The father amuses the younger one
Making music with bowl and plate
The older one tinkles the bells
Tied to his waist
And he dances
These songs do not die
nor either the dance in the heart …
◊
ਜ਼ਾਤ
ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀਏ
ਪਰ-ਜ਼ਾਤ ਕੁੜੀਏ
ਸਾਡੇ ਸਕੇ
ਮੁਰਦੇ ਵੀ
ਇਕ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਜਲਾਉਂਦੇ
Caste
You love me, do you?
Even though you belong
to another caste
But do you know
our elders do not
even cremate their dead
at the same place?
◊
ਸ਼ਬਦ
ਸ਼ਬਦ ਤਾਂ ਕਹੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ
ਅਸਾਥੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ
ਤੇ ਅਸਾਥੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੋਂ ਦੇ
ਅਸਾਡੀ ਹਰ ਜ਼ਬਾਨ
ਜੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਕੱਟ ਲੈਣਾ
ਪਰ ਸ਼ਬਦ ਤਾਂ ਕਹੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
Words
Words have been uttered
long before us
and
for long after us
Chop off every tongue
if you can
but the words have
still been uttered
♦
Punjabi original by Lal Singh Dil, (1943 – 2007) one of the major revolutionary Punjabi poets.
Translated from the Punjabi by Nirupama Dutt, a poet, journalist and Author.
Translations Courtesy: Pratilipi
Picture: Woman and Child (1978 ) by Marek Jakubowski, Courtesy Uddari Art
ਸਿੱਖਣੀ ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਬੀਬੀ ਉਰਫ਼ ਜਿੰਦਾਂ / Sikhni Fatima Bibi Alias Jindan
Sculpture By SL Prasher in Ambala Refugee Camp 1948
ਸਿੱਖਣੀ ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਬੀਬੀ ਉਰਫ਼ ਜਿੰਦਾਂ
ਪਿੰਡ ਚੀਚੋਕੀ ਮੱਲ੍ਹੀਆਂ ਨਜ਼ਦੀਕ ਲਹੌਰ
ਜਦ ਸ਼ੇਖ਼ੂਪੁਰ ਦੇ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਜਿੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸੀ ਸਾਲ ਸੋਲ੍ਹਵਾਂ ਲੱਗਾ
ਇਹ ਗੱਲ ਓਦੋਂ ਦੀ ਹੈ
ਜਦ ਨਾਨਕ ਦੇ ਮੱਥੇ ਦੇ ਉੱਤੇ
ਕਿਸੇ ਮੁਜਾਹਿਦ ਚੰਨ ਤੇ ਤਾਰਾ ਖੁਣਿਆ
ਪੰਜ ਨਦੀਆਂ ਰੱਤ ਉੱਛਲ਼ੀ
ਹੱਥ ਦੀਆਂ ਪੰਜੇ ਉਂਗਲ਼ਾਂ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ
ਲੋਕੀਂ ਘਰ ਬੈਠੇ ਪਰਦੇਸੀ ਹੋਏ
ਗੁਰੂ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਕੀ ਨਗਰੀ
ਜਾਂਦੀ ਰੇਲ ਦੀ ਗੱਡੀ ਰਸਤੇ ਰੋਕੀ ਚੀਚੋ ਮੱਲ੍ਹੀਆਂ
ਇਸਮਤ ਰੋਲ਼ੀ ਕੱਖ ਨ ਛੱਡਿਆ
ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਬੱਚੇ ਬੰਦੇ ਡੱਕਰੇ ਕਰ ਕਰ ਸੁੱਟੇ
ਕੰਜਕਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਹੱਥੋ ਹੱਥੀਂ ਵਿਕੀਆਂ
ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁੱਲਾਂ ਰੱਬ ਦਾ ਬੰਦਾ
ਰਾਹ ਵਿਚ ਰੁਲ਼ਦੀ ਜਿੰਦਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਲੈ ਆਇਆ
ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਰ ਲੀਤਾ
ਜਿੰਦਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਹੋਈ ਫ਼ਾਤਿਮਾ
ਸਿੱਖਣੀ ਨੇ ਫਿਰ ਸੁੱਲੇ ਜੰਮੇ
ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ ਪੰਜ ਧੀਆਂ
ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਹਉਕੇ ਮੁੱਕੇ ਹੰਝੂ ਸੁੱਕੇ
ਲੋਕੀਂ ਹੁਣ ਵੀ ਉਹਨੂੰ ਸਿੱਖਣੀ ਆਖ ਸੱਦਾਂਦੇ
ਰੀਲ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਟੁੱਟਦੀ ਜੁੜਦੀ ਚਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ
ਚੀਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾ ਸੁਣਦੀ
ਅੱਖੀਆਂ ਰੋਵਣ ਪਰ ਅੱਥਰੂ ਨਹੀਂ ਹਨ
ਬੁੜ੍ਹੀ ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਆਂਹਦੀ:
ਨਾ ਰੋ ਬਾਊ
ਹੰਝ ਵਹਾਵਣ ਦਾ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੈ?
ਨਿਤ ਉਡੀਕਾਂ ਆਹ ਦਿਨ ਆਇਆ
ਸਾਹ ਆਖ਼ਰੀ ਕਦ ਆਉਣਾ ਹੈ
ਜਦ ਵੀ ਆਇਆ ਬੜਾ ਹੀ ਮਿੱਠਾ ਹੋਣਾ
-ਅਮਰਜੀਤ ਚੰਦਨ
سِکھنی فاطمہ بیبی عُرف جنداں
پنِڈ چیچوکی ملیاں نزدیک لہور
جد شیخوپور دے ہیرا سنگھ دی دِھی جِنداں نوں سی سال سولھواں لگا
ایہہ گلّ اودوں دی ہے
جد نانک دے متھے دے اُتے
کسے مجاہد چن تے تارا کُھڻیا
پنج ندیاں رتّ اُچھلی
ہتھ دیاں پنجے اُنگلاں اِکّو جہیاں ہوئیاں
لوکیں گھر بیٹھے پردیسی ہوئے
گورو دے گھر توں گورو کی نگری
جاندی ریل دی گڈی رستے روکی چیچو ملیاں
عصمت رولی ککھّ نہ چھڈیا
بڑھیاں بچے بندے ڈکرے کر کر سُٹّے
کنجکاں کُڑیاں ہتھو ہتھیں وِ کیاں
پنڈ دا مُلاں ربّ دا بندہ
راہ وچ رُلدی جِنداں نوں گھر لے آیا
اُس نے اُس نوں کر لیتا
جِنداں توں اوہ ہوئی فاطمہ
سِکھنی نے پھر سُلے جمے
چار پُتر پنج دِھیاں
ہولی ہولی ہؤکے مکُے
ہنجّو سُکّے
لوکیں ہُن وی اوہنوں سِکھنی آکھ سداندے
ریل یاداں دی ٹُٹدی جُڑدی چلدی رہندی
چِیکاں دی آواز نہ سُندی
اکھیاں روون پر اتھرو نہیں ہن
بُڑھی فاطمہ آنہدی:
نہ رو باؤ
ہنجھ وہائون دا کیہ فائدہ ہے؟
نِت اُڈیکاں آہہ دن آیا
ساہ آخری کد آؤنا ہے
جد وی آیا بڑا ہی مِٹھا ہونا
۔امرجیت چندن
Sikhni Fatima Bibi Alias Jindan
When Jindãn daughter of Hira Singh of Sheikhupur had turned sixteen,
When Jindãn daughter of Hira Singh of Sheikhupur had turned sixteen,
Mujahids scratched the moon and star on Nanak’s forehead with knives.
All the rivers of the Punjab overflowed with blood,
all five fingers became equal,
the people turned into foreigners in their own homes.
Jindan daughter of Hira Singh was on a train from Nankana to Amritsar, when
Mujahids stopped it at Chichoki Malhiãn near Lahore
and hacked to death her father and all men and children.
The women, both old and young, they abducted.
Young Jindãn, was passed from man to man
to man.
A God-fearing Mullah of the village took Jindãn home
and gave her a new name. A Muslim name, Fatima.
From then on, in her own village, she is known as Sikhni – that Sikh woman.
Film reel of memories runs all the time,
the reel snaps and is then rejoined.
The Sikhni’s weeping was muted.
The Sikhni’s eyes wept dry tears.
The Sikhni bore the Mullah four sons and five daughters.
The Sikhni’s eyes wept more dry tears.
The old Sikhni, Fatima, consoles me:
“Don’t cry, my brother.
What’s the point?
It’s taken a lifetime to reach this moment.
When I breathe my last
It will bring nothing but eternal relief.”
•
Translated from the original in Punjabi by the poet with Vanessa Gebbie
Originally posted on inimitable Facebook Page Kitab Trinjan – a platform to share themes on Punjabi Language, Literature, History, Culture & Art
Tobha Tek Singh by Saadat Hasan Manto
Cheekh by SL Parashar
Repost: Tobha Tek Singh is famous shorty story by Saadat Hasan Manto. He has been called the greatest short story writer of the Indian subcontinent. He was born in 1912 in Punjab and went on to become a radio and film scriptwriter, journalist and short story writer. His stories were highly controversial and he was tried for obscenity six times during his career. After Partition, Manto moved to Lahore with his wife and three daughters. He died there in 1955.
Rendition by Zia Mohyeddin (YouTube)
Rendition by Zia Mohyeddin (SoundCloud)
Hindi Text, Courtesy Frances W. Pritchett Columbia.edu
Urdu Text, Courtesy Frances W. Pritchett Columbia.edu
English translation by Aatish Taseer, Courtesy Random House Blog
Punjabi translation by unknown, Courtesy Punjabi Kavita
देश कागज पर बना नक्शा नहीं होता/ ਦੇਸ਼ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੇ ਬਣਿਆ ਨਕਸ਼ਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ
यदि तुम्हारे घर के एक कमरे में आग लगी हो
“यदि तुम्हारे घर के
एक कमरे में आग लगी हो
तो क्या तुम
दूसरे कमरे में सो सकते हो?
यदि तुम्हारे घर के एक कमरे में
लाशें सड़ रहीं हों
तो क्या तुम
दूसरे कमरे में प्रार्थना कर सकते हो?
यदि हाँ
तो मुझे तुम से
कुछ नहीं कहना है।
देश कागज पर बना
नक्शा नहीं होता
कि एक हिस्से के फट जाने पर
बाकी हिस्से उसी तरह साबुत बने रहें
और नदियां, पर्वत, शहर, गांव
वैसे ही अपनी-अपनी जगह दिखें
अनमने रहें।
यदि तुम यह नहीं मानते
तो मुझे तुम्हारे साथ
नहीं रहना है।
इस दुनिया में आदमी की जान से बड़ा
कुछ भी नहीं है
न ईश्वर
न ज्ञान
न चुनाव
कागज पर लिखी कोई भी इबारत
फाड़ी जा सकती है
और जमीन की सात परतों के भीतर
गाड़ी जा सकती है।
जो विवेक
खड़ा हो लाशों को टेक
वह अंधा है
जो शासन
चल रहा हो बंदूक की नली से
हत्यारों का धंधा है
यदि तुम यह नहीं मानते
तो मुझे
अब एक क्षण भी
तुम्हें नहीं सहना है।
याद रखो
एक बच्चे की हत्या
एक औरत की मौत
एक आदमी का
गोलियों से चिथड़ा तन
किसी शासन का ही नहीं
सम्पूर्ण राष्ट्र का है पतन।
ऐसा खून बहकर
धरती में जज्ब नहीं होता
आकाश में फहराते झंडों को
काला करता है।
जिस धरती पर
फौजी बूटों के निशान हों
और उन पर
लाशें गिर रही हों
वह धरती
यदि तुम्हारे खून में
आग बन कर नहीं दौड़ती
तो समझ लो
तुम बंजर हो गये हो-
तुम्हें यहां सांस लेने तक का नहीं है अधिकार
तुम्हारे लिए नहीं रहा अब यह संसार।
आखिरी बात
बिल्कुल साफ
किसी हत्यारे को
कभी मत करो माफ
चाहे हो वह तुम्हारा यार
धर्म का ठेकेदार,
चाहे लोकतंत्र का
स्वनामधन्य पहरेदार
– सर्वेश्वरदयाल सक्सेना
असम [ 1982 में समता संगठन द्वारा आयोजित ‘असम-बचाओ साइकिल यात्रा’ के मौके पर सर्वेश्वरदयाल सक्सेना ने यह कविता साइकिल यात्रियों को लिख दी थी । ]
If a Room in Your House Caught Fire
If a room
in your house
caught fire
Could you just
sleep in some other room?
If a room
in your house
was filled with rotting corpses
Could you just
pray in some other room?
If yes
then I have nothing to say to you
A nation is created on paper
but it is not a map
where one section rips
the rest remaining whole
and rivers, mountains, cities, villages
still appear, each in their places
blissfully unaware
If this is something you don’t believe
then I want nothing to do with you
There’s nothing in this world greater
than human life
not God
nor knowledge
nor elections
Anything written on paper
can be ripped up and buried
within the seven layers of earth
Judgment that props itself up
on corpses
is blind
Government
that comes from the barrel of a gun
is run by murderers
If you don’t accept this
then I don’t have to put up with you
for even one second
Remember
the murder of a child
the death of a woman
a man’s body
ragged with bullets
belongs to no government whatsoever
it’s the downfall of an entire nation
When blood is shed like this
the earth does not soak it up
it blackens the flags
fluttering in the sky
If earth imprinted with
the marks of army boots
where bodies fall
does not turn to fire
and course through your veins
then understand this
you have become a wasteland
you haven’t even got the right
to breathe here
this world no longer exists for you
And finally
to be perfectly clear:
Never forgive
a murderer
whether he is your friend
a gate-keeper of religion
or a self-anointed
guardian of democracy
– Sarveshwar Dayal Saxena
[ Originally titled ‘Assam’, Written in 1982 for the “Save Assam Cycle Rally” ]
– English Translation by Daisy Rockwell
ਦੇਸ਼ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੇ ਬਣਿਆ ਨਕਸ਼ਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਦੇ
ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਚ ਅੱਗ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ
ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀਂ
ਦੂਸਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਸੌਂ ਸਕਦੇ ਹੋ?
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਦੇ
ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ
ਲਾਸ਼ਾਂ ਸੜ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ
ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀਂ
ਦੂਸਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ
ਅਰਾਧਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ?
ਜੇਕਰ ਹਾਂ
ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣਾ।
ਦੇਸ਼ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੇ ਬਣਿਆ
ਨਕਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਕਿ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਪਾਟ ਜਾਣ ਨਾਲ
ਬਾਕੀ ਹਿੱਸੇ ਉਵੇਂ ਹੀ ਸਲਾਮਤ ਰਹਿਣ।
ਤੇ ਨਦੀਆਂ , ਪਹਾੜ,
ਸ਼ਹਿਰ , ਪਿੰਡ
ਉਵੇਂ ਹੀ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਥਾਂ
ਟਿਕੇ ਦਿਸਣ
ਅਣਮੰਨੇ ਰਹਿ ਕੇ ਵੀ।
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ
ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ
ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ।
ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ
ਆਦਮੀ ਦੀ ਜਾਨ ਤੋਂ ਵੱਡਾ
ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਨਾ ਰੱਬ
ਨਾ ਗਿਆਨ
ਨਾ ਚੋਣਾਂ।
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੇ ਲਿਖੀ ਕੋਈ ਵੀ ਇਬਾਰਤ
ਪਾੜੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਤਹਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ
ਗੱਡੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਜਿਹੜਾ ਵਿਵੇਕ
ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਢਾਸਣਾ ਲਾ ਕੇ
ਉਹ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹੈ।
ਜੋ ਸ਼ਾਸਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ
ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਨਾਲੀ ਨਾਲ
ਉਹ ਹੱਤਿਆਰਿਆਂ ਦਾ ਧੰਦਾ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ
ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਪਲ ਵੀ
ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ।
ਯਾਦ ਰੱਖੋ!
ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਹੱਤਿਆ
ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੀ ਮੌਤ
ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਦਾ
ਗੋਲੀਆਂ ਵਿੰਨ੍ਹਿਆ ਜਿਸਮ
ਕਿਸੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਨਹੀਂ
ਪੂਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਹੈ।
ਏਦਾਂ ਡੁੱਲ੍ਹਿਆ ਖ਼ੂਨ
ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜੀਰਦਾ।
ਅੰਬਰ ਵਿੱਚ ਝੂਮਦੇ ਝੰਡੇ ਨੂੰ
ਕਲੰਕਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਿਸ ਧਰਤੀ ਤੇ
ਫੌਜੀ ਬੂਟਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੋਣ
ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ
ਲਾਸ਼ਾਂ ਡਿੱਗ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ
ਉਹ ਧਰਤੀ
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਖ਼ੂਨ ਨਾਲ
ਅਗਨ ਬਣ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੌੜਦੀ
ਤਾਂ ਸਮਝ ਲਵੋ
ਤੁਸੀਂ ਬੰਜਰ ਹੋ ਗਏ ਹੋ।
ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦਾ
ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਧਿਕਾਰ
ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ
ਹੁਣ ਇਹ ਸੰਸਾਰ
ਮੁੱਕਦੀ ਗੱਲ
ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਫ਼
ਕਿਸੇ ਕਾਤਲ ਨੂੰ
ਕਦੇ ਨਾ ਕਰੋ ਮਾਫ਼
ਚਾਹੇ ਉਹ ਹੋਵੇ ਤੁਹਾਡਾ ਯਾਰ
ਧਰਮ ਦਾ ਠੇਕੇਦਾਰ।
ਚਾਹੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ
ਮਾਣਮੱਤਾ ਪਹਿਰੇਦਾਰ।
– ਸਰਵੇਸ਼ਵਰ ਦਿਆਲ ਸਕਸੈਨਾ
[ਮੂਲ ਸਿਰਲੇਖ “ਅਸਾਮ ” ਹੇਠ ਅਸਾਮ ਬਚਾਓ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਵਾਸਤੇ 1982 ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ]
-ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਪ: ਗੁਰਭਜਨ ਗਿੱਲ
Hindi Orginal was posted on facebook by writer Annie Zaidi.
American writer, translator and painter Daisy Rockwell posted the English translation.
Punjabi writer Jaswant Singh Zafar posted the Punjabi translation by Gurbhajan Gill.
Information about the original title from the Samajwadi Jan Parishad Blog.
Photo: MF Hussain’s painting Mother India. Image Courtesy Bharat Mata Artifact page on Ohio State University
The Station of the Blind / ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਸਟੇਸ਼ਨ
The Station of the Blind
“Let me not lie. There was a crowd of 200 people.”
~ Ashok, shop owner
They did not see anything.
They did not see the two bodies
With blood all over them.
They did not see the two bodies
Taken away.
They did not see what they saw.
They saw what they did not see.
Their paralysed eyes
Became hidden cameras,
Hiding from the scene of crime.
Hiding from light.
There cannot be a single reason
For 200 people to not see.
Except turning blind together.
There were 200 motives
And one secret —
Deciding to go blind.
Someone put off a giant switch
To darken the stage
And the colour of blood.
They did not believe what they saw
To escape what they saw.
They will store what they clicked
In a dark room they’ll visit in secret
To keep their guilt alive.
200 blindfolded photographers
Sold their eyes
To hands that killed the sun.
© Manash Firaq [June 27, 2017]
ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਸਟੇਸ਼ਨ
“ਮੈਂ ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦਾ, 200 ਕੁ ਜਣਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਸੀ ਉੱਥੇ।”
– ਅਸ਼ੋਕ, ਦੁਕਾਨਦਾਰ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ
ਦੇਖੇ ਨਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ
ਲਹੂ ਨਾਲ ਲੱਥਪੱਥ ਦੋ ਜਣੇ
ਦੇਖੇ ਨਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ
ਧੂਹ ਕੇ ਲਿਜਾਏ ਜਾਂਦੇ ਦੋ ਲੋਥੜੇ
ਉਹ ਨਾ ਦੇਖਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ
ਉਹ ਦੇਖਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਸੁੰਨ ਹੋਈਆਂ ਅੱਖਾਂ
ਬਣ ਗਈਆਂ ਚੋਰ ਕੈਮਰੇ
ਮੌਕਾ-ਏ-ਵਾਰਦਾਤ ਤੋਂ ਲੁਕ ਗਈਆਂ
ਚਾਨਣ ਤੋਂ ਓਹਲੇ ਹੋ ਗਈਆਂ
ਕੋਈ ਇੱਕ ਵਜ੍ਹਾ ਤਾਂ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ
200 ਜਣਿਆਂ ਦੇ ਇਸ ਤਰਾਂ
ਇਕੱਠਿਆਂ ਅੰਨ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ
ਦੋ ਸੌ ਇਰਾਦੇ
ਪਰ ਇੱਕ ਹੀ ਸੀ ਰਾਜ਼ –
ਅੱਖੋਂ ਅੰਨ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ
ਜਿਉਂ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੀ ਬੱਤੀ ਬੁਝਾ
ਮੰਚ ਤੇ ਹਨੇਰਾ ਕਰਨ ਲਈ
ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ ਲਕੋਣ ਲਈ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਦੇਖੇ ਤੇ ਨਾ ਕੀਤਾ ਯਕੀਨ
ਦੇਖੇ ਹੋਏ ਤੋਂ ਭਗੌੜੇ ਹੋਣ ਲਈ
ਸਾਂਭ ਲੈਣਗੇ ਉਹ
ਵਾਪਰੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ
ਇੱਕ ਹਨੇਰੇ ਕਮਰੇ ‘ਚ ਜਿੱਥੇ ਚੋਰੀ ਚੋਰੀ ਜਾਣਗੇ
ਆਪਣੇ ਗੁਨਾਹ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਣ ਲਈ
ਦੋ ਸੌ ਅੱਖ ਵਿਹੂਣੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ
ਵੇਚ ਦਿੱਤੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ
ਉਹਨਾਂ ਚੰਦਰੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ
ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਸੂਰਜ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ
ਪੰਜਾਬੀ ਤਰਜ਼ਮਾ: ਅਮਨ ਦੀਪ/ ਅੰਤਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
Recitation in Punjabi by Aman Deep Caur
The poem was originally published in Public Pool : One Space For All Poets
Reproduced here with the permission of the poet.
Poet:
Manash Firaq Bhattacharjee is a poet, writer, translator and political science scholar from Jawaharlal Nehru University. He teaches poetry at Ambedkar University, New Delhi.
Punjabi Translators:
Aman Deep Caur is a research scholar at Punjab University, Chandigarh.
Antarpreet Singh is a poet and activist in Chandigarh.
Photograph:
A mural painted by Italian street artist Blu in Buenos Aires featuring thousands of figures with their eyes covered by one endless blindfold in the colours of the Argentine flag. The flock of people seem to be obediently following their leader, a dark figure, who stands above them wearing a presidential sash and a suit and tie. Source: Buenos Aires Street Art
One Day/ ਇੱਕ ਦਿਨ
One Day
One day you will understand why I was aggressive.
On that day, you will understand
why I have not just served social interests.
One day you will get to know why I apologised.
On that day, you will understand
there are traps beyond the fences.
One day you will find me in the history.
In the bad light, in the yellow pages.
And you will wish I was wise.
But at the night of that day,
you will remember me, feel me
and you will breathe out a smile.
And on that day, I will resurrect.
— Rohith Vemula
ਇੱਕ ਦਿਨ
ਇੱਕ ਦਿਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮਝ ਆਵੇਗੀ ਕਿ ਮੈਂ ਤੱਤ ਭੜੱਥਾ ਕਿਓਂ ਸੀ
ਇੱਕ ਦਿਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮਝ ਆਵੇਗੀ
ਕਿ ਮੈ ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਜੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਕਿਉਂ ਮੰਗੀ ।
ਓਸ ਦਿਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮਝ ਆਵੇਗੀ
ਕਿ ਵਾੜਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਫੰਦੇ ਨੇ ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਂਗਾ
ਮੀਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ‘ਚ, ‘ਬੁਰੀਆਂ’ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਪੀਲੇ ਵਰਕਿਆਂ ‘ਚ
ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚੋਂਗੇ ਕਿ ਕਾਸ਼ ਮੈਂ ਸਿਆਣਾ ਹੁੰਦਾ
ਪਰ ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ
ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੋਂਗੇ, ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੋਂਗੇ
ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਇੱਕ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਖਿੜੇਗੀ
ਤੇ ਓਸ ਦਿਨ, ਮੈਂ ਪੁਨਰਜਨਮ ਲਵਾਂਗਾ।– ਰੋਹਿਤ ਵੇਮੂਲਾ
ਇੱਕ ਦਿਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮਝ ਆਵੇਗੀ
ਕਿ ਮੈ ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਜੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਕਿਉਂ ਮੰਗੀ ।
ਓਸ ਦਿਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮਝ ਆਵੇਗੀ
ਕਿ ਵਾੜਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਫੰਦੇ ਨੇ ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਂਗਾ
ਮੀਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ‘ਚ, ‘ਬੁਰੀਆਂ’ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਪੀਲੇ ਵਰਕਿਆਂ ‘ਚ
ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚੋਂਗੇ ਕਿ ਕਾਸ਼ ਮੈਂ ਸਿਆਣਾ ਹੁੰਦਾ
ਪਰ ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ
ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੋਂਗੇ, ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੋਂਗੇ
ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਇੱਕ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਖਿੜੇਗੀ
ਤੇ ਓਸ ਦਿਨ, ਮੈਂ ਪੁਨਰਜਨਮ ਲਵਾਂਗਾ।– ਰੋਹਿਤ ਵੇਮੂਲਾ
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਉਲੱਥਾ : ਜਸਦੀਪ
Rohith Vemula was a PhD student at University of Hyderbad, who committed suicide on 17th January 2016, after he along with his four comrades was rusticated from the hostel and his fellowship was suspended for”raising issues under the banner of Ambedkar Students Association (ASA)” by the University Administration. His death sparked protests and outrage from across India.
ਰੋਹਿਤ ਵੇਮੂਲਾ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੀ ਐੱਚ ਡੀ ਖੋਜਾਰਥੀ ਸੀ , ਜਿਸ ਨੇ 17 ਜਨਵਰੀ 2017 ਨੂੰ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ| ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਵਤੀਰੇ ਤਹਿਤ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਵਜ਼ੀਫਾ ਏਸ ਕਰਕੇ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ “ਅੰਬਦੇਕਰ ਸਟੂਡੈਂਟ ਐਸੋਸ਼ੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਹੱਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ” ਅਤੇ ਉਸਦੇ 4 ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਉਸਨੂੰ ਹੋਸਟਲ ਤੋਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ | ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜਾਤ ਪਾਤ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਉੱਭਰੀ, ਜੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਰੋਹਿਤ ਦੇ ਕਾਤਲਾਂ ਖਿਲਾਫ ਐਕਸ਼ਨ, ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਬੇਹਤਰੀ ਅਤੇ ਜਾਤ ਪਾਤ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਤਕਰੇ ਖਿਲਾਫ ਠੋਸ ਇਨਸਾਫਮੁਖੀ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਜੱਦੋ ਜਹਿਦ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ |
Punjabi translation is by Jasdeep.
Photo: Graffiti at Hyderabad Central University, courtesy Koonal Duggal
Fidel / ਫ਼ੀਦੇਲ
Fidel
His enemies say he was an uncrowned king who confused unity with unanimity.And in that his enemies are right.
And in that his enemies are right.
His enemies say that if Napoleon had a newspaper like Granma, no Frenchman would have learned of the disaster at Waterloo.
And in that his enemies are right.
And in that his enemies are right.
His enemies say that he exercised power by talking a lot and listening little, because he was more used to hearing echoes than voices.
And in that his enemies are right.
But some things his enemies do not say: it was not to pose for the history books that he bared his breast to the invaders’ bullets,
he faced hurricanes as an equal, hurricane to hurricane,
he survived 637 attempts on his life,
his contagious energy was decisive in making a country out of a colony,
and it was not by Lucifer’s curse or God’s miracle that the new country managed to outlive 10 U.S. presidents, their napkins spread in their laps, ready to eat it with knife and fork.And his enemies never mention that Cuba is one rare country that does not compete for the World Doormat Cup.
he faced hurricanes as an equal, hurricane to hurricane,
he survived 637 attempts on his life,
his contagious energy was decisive in making a country out of a colony,
and it was not by Lucifer’s curse or God’s miracle that the new country managed to outlive 10 U.S. presidents, their napkins spread in their laps, ready to eat it with knife and fork.And his enemies never mention that Cuba is one rare country that does not compete for the World Doormat Cup.
And they do not say that the revolution, punished for the crime of dignity, is what it managed to be and not what it wished to become. Nor do they say that the wall separating desire from reality grew ever higher and wider thanks to the imperial blockade, which suffocated a Cuban-style democracy, militarized society, and gave the bureaucracy, always ready with a problem for every solution, the alibis it needed to justify and perpetuate itself.
And they do not say that in spite of all the sorrow, in spite of the external aggression and the internal high-handedness, this distressed and obstinate island has spawned the least unjust society in Latin America.
And his enemies do not say that this feat was the outcome of the sacrifice of its people, and also of the stubborn will and old-fashioned sense of honor of the knight who always fought on the side of the losers, like his famous colleague in the fields of Castile.
ਫ਼ੀਦੇਲ
ਉਸਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਉਹ ਬੇਤਾਜ਼ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ ਜੋ ਲੋਕ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਹੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ।
ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਉਸਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਹੀ ਹਨ।
ਉਸਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜੇ ਨੈਪੋਲੀਅਨ ਕੋਲ ਗ੍ਰੈਨਮਾ ਵਰਗਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਟਰਲੂ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਦੀ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਸੀ।
ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਉਸਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਹੀ ਹਨ।
ਉਸਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਆਖਦੇ ਨੇ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜ ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਣਦਾ ਘੱਟ ਸੀ ਤੇ ਬੋਲਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨ ਦਾ ਆਦੀ ਸੀ।
ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਉਸਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਹੀ ਹਨ।
ਪਰ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਜੋ ਉਸਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਹੀਂ ਆਖਦੇ: ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਹਿੱਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਚ ਦਰਜ ਹੋਣ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਬਾਹਰਲੇ ਧਾੜਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਡਾਹੀ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਤੂਫ਼ਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਵੇਂ ਹੋ ਕੇ ਸਿੱਝਿਆ ਹੈ, ਤੂਫ਼ਾਨ ਦਰ ਤੂਫ਼ਾਨ।
ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਹੋਏ 637 ਹਮਲੇ ਨਜਿੱਠੇ ਨੇ, ਉਸਦੀ ਮਾਣਮੱਤੀ ਊਰਜਾ ਫ਼ੈਸਲਾਕੁੰਨ ਹੋਈ ਹੈ ਇੱਕ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁਲਕ ਉਪਜਿਆ, ਤੇ ਇਹ ਨਾਂ ਤਾਂ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਸਰਾਪ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਰੱਬੀ ਚਮਤਕਾਰ ਕਿ ਇਹ ਨਵਾਂ ਮੁਲਕ 10 ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚਿਰ ਜੀਵਿਆ; ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦੇ ਰੁਮਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਝੋਲੀਆਂ ‘ਚ ਵਿਛੇ ਰਹਿ ਗਏ, ਇਸ ਮੁਲਕ ਨੂੰ ਛੁਰੀ ਕਾਂਟੇ ਨਾਲ ਖਾਣ ਦੀ ਤਾਕ ਵਿੱਚ।
ਤੇ ਉਸਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕਦੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦਸਦੇ ਕਿ ਕਿਊਬਾ ਵਾਹਿਦ ਮੁਲਕ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸੰਸਾਰ ਪੈਰਦਾਨ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ।
ਤੇ ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦਸਦੇ ਕਿ ਇਨਕਲਾਬ, ਮਾਣ ਨਾਲ ਜਿਉਣ ਦੇ ਕਸੂਰ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤਦਾ ਹੋਇਆ, ਇਹੋ ਬਣ ਸਕਿਆ, ਉਹ ਨਹੀਂ ਜੋ ਚਾਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਾਂ ਹੀ ਉਹ ਇਹ ਦਸਦੇ ਨੇ ਕਿ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਵੰਡਦੀ ਕੰਧ ਹੋਰ ਉੱਚੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ। ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਦੀ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਸਦਕਾ, ਕਿਊਬਾਈ ਜ਼ਮਹੂਰੀਅਤ ਦਾ ਦਮ ਘੁੱਟਿਆ ਗਿਆ, ਸਮਾਜ ਦਾ ਫ਼ੌਜ਼ੀਕਰਨ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਹੱਲ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਹਲੀ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਬਹਾਨਾ ਮਿਲਿਆ ਆਪਣੀ ਚਿਰਕਾਲੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ।
ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦਸਦੇ ਕਿ ਐਨੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਬਾਹਰਲੇ ਹਮਲਾਵਰੀ ਰੁਖ਼ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਹ ਹਮ੍ਹਾਤੜ ਪਰ ਜ਼ਿੱਦੀ ਟਾਪੂ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦਸਦੇ ਕਿ ਇਹ ਕਮਾਲ ਇਸ ਮੁਲਕ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਅਣਖ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ ਨਿਸ਼ਚੈ ਦਾ ਜੋ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਿਤਾਣਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਲੜਿਆ, ਕਾਸਟੀਅਲ ਦੇ ਰਣ ਵਿੱਚ ਲੜੇ ਆਪਣੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਾਥੀ ਦੀ ਤਰਾਂ।
– ਐਦੁਆਰਦੋ ਗਾਲਿਆਨੋ
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਉਲੱਥਾ : ਜਸਦੀਪ
Eduardo Galeano (3 September 1940 – 13 April 2015) was an Uruguayan journalist, writer and novelist considered, among other things, “global soccer’s pre-eminent man of letters” and “a literary giant of the Latin American left”. He is best-known for his work Las venas abiertas de América Latina (Open Veins of Latin America, 1971)
Fidel Castro (August 13, 1926 – November 25, 2016) was a Cuban politician and revolutionary who governed the Republic of Cuba as Prime Minister from 1959 to 1976 and then as President from 1976 to 2008.
ਐਦੁਆਰਦੋ ਗਾਲਿਆਨੋ (3 ਸਤੰਬਰ 1940 – 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 2015) ਉਰੂਗੁਏ ਦਾ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਵਲਕਾਰ ਸੀ|
ਫ਼ੀਦੇਲ ਕਾਸਤਰੋ (13 ਅਗਸਤ 1926 – 25 ਨਵੰਬਰ 2016) ਕਿਊਬਾ ਦਾ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਸੀ । ਉਹ 1959 ਤੋਂ ਲੈਕੇ 1976 ਤੱਕ ਕਿਊਬਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਫਿਰ 1976 ਤੋਂ ਲੈਕੇ 2008 ਤੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਿਹਾ ।
The original passage is excerpted from Eduardo Galeano’s history of humanity, Mirrors(Nation Books).
Punjabi translation is by Jasdeep.
Photo: ‘Fidel Castro speaking in Havana, 1978′ posted on Wikipedia/Flickr by Marcelo Montecino
